Déjà Vu Blog

Enzo Bons

Eén van de eerste grote zeeslagen van admiraal Michiel de Ruyter was de Vierdaagse Zeeslag van 1666. Dit was een bijzondere zeeslag, in eerste plaats door haar lengte. Tot op de dag van vandaag is er geen zeeslag geweest die langer duurde dan deze Nederlandse strijd tegen de Engelsen.

De zeeslag is deel van de tweede Engels-Nederlandse oorlog, die in 1665 uitbrak na een combinatie van verschillende factoren. Belangrijk was bijvoorbeeld het Engels oorlogsgeweld in West-Indië, waarbij onder andere Nieuw-Nederland/Nieuw Amsterdam en Curaçao verloren gingen. Ook het Engelse aanscherpen van de scheepvaartwetten speelde een belangrijke rol in het uitbreken van de oorlog, net als de politieke inmenging van de Engelsen in de Republiek in een poging om Willem III aan te stellen als stadhouder.

De oorlog verliep in eerste instantie erg moeizaam voor de Nederlanders. Zo verloren de Nederlanders op 13 juni 1665 de slag bij Lowestoft, die de Nederlandse vloot bijna 20% van haar schepen kostte. Tot overmaat van ramp kostte deze slag het leven van de Nederlandse maritieme opperbevelhebber Jacob van Wassenaer van Obdam. Het vrijkomen van zijn positie stelde de Staten-Generaal voor de vraag wie gepromoveerd zou moeten worden tot luitenant-admiraal. Uiteindelijk werd gekozen voor Michiel de Ruyter.

Bijna een jaar na het uitbreken van de slag bij Lowestoft raakte de Nederlandse vloot weer op grote schaal slaags met de Engelsen. Op 11 juni 1666 begon een zeeslag die later bekend zou komen te staan als de vierdaagse zeeslag. De slag begon met een Engelse aanval op één van de drie vlootonderdelen, die onder het bevel van Cornelis Tromp stond. Deze eerste dag bleek echter geen succes voor de Engelsen. Al snel werd het schip van de Engelse viceadmiraal Berkeley, de Swifstsure, veroverd. De Nederlanders hadden echter ook hun verliezen te betreuren, zij verloren Cornelis Evertsen, een van de vier eigen admiralen. Het vechten ging door tot tien uur ’s avonds.

De volgende morgen ging het vechten verder, na een nacht waarin beide vloten flink gerepareerd moesten worden. De vloten troffen elkaar rond 9 uur en het gevecht zette door. Hoewel het gevecht redelijk gelijk op ging, werd Tromp een paar uur na aanvang omsingeld door een deel van de Engelse vloot. De Ruyter, die een stuk verderop lag, moest terugkeren om zijn collega te bevrijden uit de penibele situatie. Die middag stierf ook admiraal Abraham van der Hulst. De Engelsen waren ervan overtuigd dat ze tegen een doorbraak aan zaten en vielen aan. Dit leidde echter tot meer schade dan gehoopt en de Engelsen sloegen die avond dan ook op de vlucht. Hoewel de Nederlanders de Engelsen de hele nacht zijn gevolgd, lukte het hen niet om de Engelsen te verslaan.

De derde dag stond in het teken van de achtervolging. De Engelsen rekenden op versterking van de Britse prins Rupert en stuurden dan ook meteen richting de prins toen ze hem zagen. De Engelse loodsen vergisten zich echter, waardoor rond 4 uur ’s middags 3 Engelse schepen vast kwamen te zitten in de zandbanken van de Noordzee. Twee schepen wisten te ontkomen, maar de Prince Royal van admiraal Ayscue werd veroverd. De Ruyter gaf opdracht om het schip af te branden en nam Ayscue gevangen.

De strijd werd beslist op 14 juni 1666, een pinkstermaandag. Op deze vierde dag besloot De Ruyter over te gaan op een nieuwe tactiek. Hij probeerde de Engelse vlootformatie te breken door naast een centrum twee vleugels op te stellen. Dit plan bleek succesvol: na drie uur was de Engelse linie gebroken. De Ruyter gaf zijn vloot de opdracht om de groepjes Engelse schepen los aan te vallen en te enteren. Zo ontstond er een overmachtssituatie, die de Nederlanders heel goed uit kwam.

Aan het begin van de avond was het zo goed als gedaan voor de Engelsen. Steeds meer schepen vluchtten weg en de Royal James, het schip van de prins, was zwaar beschadigd. De Nederlandse vloot ging nog in de achtervolging, maar het mocht niet baten. Door een dichte mistbank konden de Engelsen ontsnappen en ergere schade aan hun vloot beperken.

De vierdaagse zeeslag staat nu nog bekend als de langste zeeslag in onze geschiedenis en was in enig opzicht een opmaat voor het succes van de Tocht naar Chatham. Hoewel er door de jaren heen een hoop discussie is geweest over de vraag of er nou echt van een overwinning te spreken valt, kunnen we de slag toch zeker als een succes van De Ruyter zien. Daar de Engelsen 12 schepen verloren, verloren de Nederlanders er slechts vier.

Julia Meijer

Het gebied in Nederland dat tegenwoordig alleen bekend staat om het onrustige nieuws van Urk: de Noordoostpolder. We weten allemaal dat Flevoland de jongste provincie is en Nederlands grootste overwinning van het water, maar er schuilt een grotere geschiedenis achter. Want zodra dat nieuwe land werd drooggelegd in de jaren veertig, had men de kans om een samenleving te creëren zoals men dat zelf ideaal vond. Maar welke betekenis gaf men toentertijd een ‘ideale samenleving’? 

Toen de Noordoostpolder droog viel in 1942, kon Nederland ondanks de roerige tijd van de Tweede Wereldoorlog verder met het bouwen van de grootste polder ter wereld. Hitler zag het project als een plan met potentie en liet de werkzaamheden doorgaan. In deze periode werd de Noordoostpolder ook wel het Nederlands Onderduikersparadijs genoemd, omdat Naziduitsland het gebied compleet met rust liet.

Het indelen van de bevolking zag men als een kans om een perfecte afspiegeling van de Nederlandse samenleving te creëren. In tegenstelling tot de Zuidwestelijke polder, waar tegenwoordig de steden Almere en Lelystad liggen, werd er voor de Noordoostpolder een selectieproces ingesteld. Dit hield in dat je als boer eerst door een keuring moest komen om een boerderij te mogen bemachtigen op het ingepolderde land. Deze vragen gingen alle kanten op; van hoeveel je verdiende tot hoe je je eigen karakter zou omschrijven. Er wordt beweerd dat er huisbezoeken werden gehouden en er zelfs in de linnenkast werd gekeken om te kijken of alles er wel netjes bij lag. 

Waar men naar zocht werd later de ‘pioniersgeest’ genoemd: de nieuwe boeren moesten in staat zijn alles achter zich te laten en met andere jonge mensen een nieuw bestaan op te bouwen. Het was ook belangrijk om stevig in de schoenen te staan als je aankomt in een compleet kale vlakte en die plek als jouw toekomst te zien. 

Ikzelf ben geboren en getogen in de Noordoostpolder. Mijn voorouders waren ‘polderpioniers’ en dus door deze strenge selectie heen gekomen. Als ex-polderbewoner kan ik zeggen dat die ‘perfecte’ samenleving ideaal was in de jaren vijftig en zestig, maar hedendaags nog amper terug te zien is. Tegenwoordig komen mensen en gaan weer, dus van de ‘originele’ bevolking is al tientallen jaren geen sprake. Toch zijn er die karakteriserende schuurfeestjes die ons helpen herinneren aan de pioniersgeest: van niets toch iets leuks en bijzonders maken. Ook de opmerkelijke lage cijfers in criminaliteit kunnen nog gekoppeld worden aan de selectie uit de jaren vijftig. Naast dat is de Noordoostpolder een plek geworden zoals elk landbouwgebied in Nederland. 

Toch ben ik wel trots als ik met keiharde tegenwind van dorp naar dorp fiets, en om me heen over de kilometers grote kavels kijk. En dan te bedenken dat die pioniers hier nog geen honderd jaar geleden keken naar de kale kleigrond. Daarvoor was dit land nog ruig water, waarover kleine vissersboten kabbelden. Nu wonen er duizenden mensen tussen al die rechte kavels, met hun eigen opgebouwde levens. Op een bepaalde manier kunnen we het naar mijn mening best ‘ideaal’ noemen. 

Tom Fahner

We hebben allemaal wel eens een hekel aan de Nederlandse overheid. Er bekruipt ons een gevoel van onrecht wanneer die blauwe envelop weer op de deurmat valt of  als er na een dag in de stad een proces-verbaal onder de ruitenwisser ligt. De Nederlandse overheid is inderdaad niet altijd onze grote vriend, maar we kunnen er helaas niet zo veel tegenin brengen. Willem Oltmans dacht hier echter anders over en sleepte  de Staat der Nederlanden voor de rechter. Na een lang juridisch proces kreeg hij gelijk en ontving van het Rijk een koninklijke schadevergoeding van acht miljoen gulden. Wie was Willem Oltmans, deze man van 8 miljoen, en hoe kon hij deze rechtszaak winnen?

Willem Oltmans (1925-2004) was een Nederlandse journalist die na de oorlog tot de eerste lichting van Nyenrode behoorde, waar hij zijn opleiding had afgemaakt.. Na zijn opleiding werkte hij als journalist voor verschillende (internationale) dagbladen en schreef hij vooral over de internationale politiek. Als journalist zat hij de Nederlandse overheid dwars door bijvoorbeeld in 1956 een interview met Soekarno in Rome af te nemen en daarna lang met hem bevriend te blijven. Dit was tegen het zere been van de toenmalige minister van Buitenlands Zaken, Joseph Luns, die Soekarno als een ‘’persona non grata’’ bestempelde. Naast Soekarno onderhield Oltmans nauwe banden met andere dictators, waaronder Desi Bouterse en Fidel Castro.

De semi-diplomatieke banden met de verschillende wereldleiders werden door Joseph Luns zeker niet gewaardeerd en Oltmans werd na verloop van tijd ook bemoeilijkt in zijn werk als journalist. De BVD (nu AIVD) hield Oltmans voortdurend in de gaten. De aandacht die Oltmans kreeg van de veiligheidsdiensten was voor zijn werkgevers een brug te ver, waardoor hij nergens meer aan de slag kon als journalist.

Oltmans vond dat hij  gedurende zijn carrière  werd geterroriseerd door de   Nederlandse staat,  en besloot een rechtszaak  aan te spannen. Na een langdurig en meeslepend juridisch proces, werd Oltmans in 2000 door de arbitragecommissie in het gelijk gesteld en ontving een vergoeding van bijna 8 miljoen gulden. Oltmans was inderdaad in zijn werk als journalist tegengewerkt door de Nederlandse overheid.

Deze excentrieke persoonlijkheid laat zien dat strijdbaarheid en doorzettingsvermogen zege vieren, ondanks allerlei ingewikkelde omstandigheden. Wil je meer weten over Willem Oltmans en zijn besognes in de Nederlandse journalistiek? Kijk dan vooral de aflevering ‘Willem Oltmans’ van Brandpunt.

https://www.npostart.nl/profiel/12-11-2008/POW_00106756

Julia Meijer

Onze vijf zintuigen werken samen in harmonie. Twee daarvan worden vaak als de belangrijkste beschouwd: horen en zien. Eén van deze twee kunnen we missen, maar wat blijft er van onze waarnemingen over als we beide kwijt zouden raken?

Het overkwam Helen Keller (1880-1968) als klein meisje: toen ze anderhalf jaar oud was, verloor ze het vermogen om te zien en te horen. Niemand leek haar te begrijpen en Helen kreeg niks mee van de wereld om haar heen. Ze groeide op als een ontevreden en verward kind. Haar ouders beschouwden haar situatie als uitzichtloos: hoe communiceer je met iemand die niets kan zien en kan horen? 

Toen gouvernante Anne Sullivan aanklopte bij het gezin, leek de hoop voor het meisje langzaam terug te keren. Als jonge vrouw had ze maar één ambitie: een manier vinden om te communiceren met Helen. Ondanks de verklaringen van velen die Helen ontmoet hadden, was Anne ervan overtuigd dat ze te maken had met een heel slim meisje, dat simpelweg niet wist hoe ze dat moest uiten. 

Anne nam Helen naar buiten en liet koud water over haar hand stromen. Vervolgens spelde ze met haar vingers het woord ‘water’ op haar handpalm. Helen legde later uit dat dit voor haar een eerste interactie was met de wereld waar ze in leefde: ze begreep dat de koude substantie die ze voelde, correspondeerde met de beweging van de vingers die ze op haar hand voelde.

Anne en Helen ontwikkelde op deze manier een taal waardoor de Helen zich uit kon spreken. Ze leerde zo snel dat ze in staat was om naar school te gaan, en werd zelfs de eerste doofblinde die een bachelor’s degree haalde aan de universiteit. Tijdens haar collegejaren schreef ze met behulp van Anne een boek, The Story of my Life, waarin ze beschrijft hoe ze haar bijzondere jeugd heeft ervaren. Als activiste heeft ze veel bereikt voor de rechten en mogelijkheden voor mensen zoals zij.

Onze zintuigen zijn misschien belangrijker voor ons dan wat maar ook. Helen heeft bewezen dat we ze de baas kunnen zijn, als we er maar hard genoeg voor vechten. Zoals ze zelf zei: “The best and most beautiful things in the world cannot be seen or even touched – they must be felt with the heart.”

Kijktip: Helen Keller en Anne Sullivan in ‘Her Story’

Enzo Bons

Eenieder van ons is bekend met de legenden van de sirenen, de beeldschone halfgodinnen die zeelieden met bijna erotisch gezang verleidden om naar hen toe te komen. Menig reiziger zou zijn schip te pletter hebben geslagen op de rotsen rond het eiland van de sirenen. Hoewel de meeste van ons hen kennen uit de Odyssee van de Griekse dichter Homerus of recentere moderne verbeeldingen van vergelijkbare fenomenen, hoeven we helemaal niet zo ver te kijken om kennis te maken met zulke volksverhalen. Denk bijvoorbeeld aan het verhaal van de Lorelei.

De Lorelei is een hoge rots aan de binnenkant van een hele scherpe bocht in de Rijn nabij het Duitse stadje Sankt Goar. In deze bocht is de Rijn tegelijkertijd met 113 meter het smalst en met 25 meter ook het diepst. Zo ontstaat er een gevaarlijke stroming, die samen met de aanwezigheid van rotsen onder het wateroppervlak het einde van menig schip heeft betekend. Ook vandaag de dag nog verongelukken schepen rond de 555’ste Rijnkilometer. Dat gevaar werd al snel een legende, die meteen doet denken aan de Romantiek.

Volgens de legende van de Lorelei leefden er vroeger allerlei waternimfen rond de hoge rots. Dat veranderde toen de rivier steeds drukker werd bewoond en bevaren. De nimfen trokken weg uit het gebied om elders hun heil te vinden, maar één nimf kon geen afscheid van de rivier nemen en bleef alleen achter. Eenzaam zat ze daar dan, op de rots van de Lorelei. ‘s Nachts zong zij naar schippers, die door de zoete klanken van haar stem als betoverd nergens anders aandacht meer voor konden opbrengen. Zo verloren zij de controle over hun schip en vergingen met man en muis.

Het verhaal eindigt als de zoon van de lokale graaf de eenzame waternimf eens van dichtbij wil bewonderen. Hij voer naar haar toe, maar raakte ook betoverd door haar prachtige gezang. Toen de graaf dit hoorde, besloot hij voor altijd met haar af te rekenen. Hij stuurde zijn manschappen op haar af om haar ter dood te brengen. Toen zij de rots echter beklommen hadden, gooide de nimf haar parelketting onder haar wonderschone gezang in de rivier, waarna de golven tot bovenaan de rots reikten en de nimf meenamen. Daarna zou zij nooit meer zijn gezien.

Net als vele legenden is ook het verhaal van de Lorelei zijn eigen leven gaan leiden. Zo is het bezongen door de populaire band Dschingis Khan en speelde het verhaal een rol in een aflevering van Bassie en Adriaan en een Suske en Wiske strip. Tot op de dag van vandaag is de rots een populaire toeristische bestemming en is er aan de voet van de rots een beeld van de nimf te bewonderen.