Friso van Nimwegen
Alsof je naar een filmtrailer zit te kijken. Op de achtergrond klinkt een dreunend muziekje dat je net zo goed bij de climax van een bloedstollende Amerikaanse thriller zou kunnen monteren. Er verschijnt een chatberichtje van een zekere John Doe. “Interested in data?” Er wordt antwoord gegeven door de Süddeutsche Zeitung: “We’re very interested. How much data are we talking about?” “More than anything you have ever seen.” Dan verschijnt in grote rode letters de pakkend allitererende titel van wat je zou denken dat een Hollywoodfilm is. De Süddeutsche Zeiting is een van de kranten die mee heeft gewerkt aan het onderzoek naar de Panama Papers. En dat mogen we weten. Op hun site wordt haarfijn uitgelegd wat de Panama Papers zijn, hoe ze zijn uitgelekt en welke rol de Süddeutsche Zeitung daarbij heeft gespeeld. Het artikel wordt zelfs aangevuld met een making of van tien minuten.
Niet alleen de Süddeutsche Zeitung heeft zitten knutselen aan hun website om de Panama Papers te presenteren. De International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) trekt ook alles uit de kast. Er is een filmpje te vinden waarin verbanden worden gelegd tussen Mossack Fonseca, oorlogsmisdaden in Syrië en armoede in Oeganda. Ook kan je in het spelletje Stairway to Tax Heaven in de huid van een belastingontduiker kruipen en je geld proberen te verbergen van de overheid en irritante journalisten. Ook staan er linkjes naar eerdere projecten van ICIJ met even makkelijk van de tong rollende titels als de Luxembourg Leaks, Secrecy for Sale en People’s Republic of Offshore. Onderin verschijnt een pop up: “Donate now”. Ook de ‘reporting partners’ staan netjes vermeld, waaronder de BBC, The Guardian, Het Financieele (sic) Dagblad en Trouw. Al die partners hebben de afgelopen weken uitgebreid aandacht besteed aan deze volgens hen wereldschokkende revelatie. Want dat de FIFA, Poetin en Arabische staatshoofden corrupt blijken te zijn, dat is toch wel een onthulling die ieders mond zal doen openvallen.
Deel van het werk van een journalist is het verkopen van zijn stuk. Het moet pakkend zijn, goed leesbaar, toegankelijk. En het allerbelangrijkste: mensen moeten denken dat het belangrijk is om te lezen wat hij heeft geschreven, dat het onmisbare informatie is. Dat de ICIJ, de Süddeutsche Zeitung en Trouw hun onderzoeksresultaten zo gestroomlijnd aan het grote publiek presenteren is daarom ook geen overtreding van de regels van de journalistiek, als die al zouden bestaan. Maar heel netjes is het niet. Want ondertussen heeft Trouw zichzelf uitgeroepen tot ‘misschien wel de beste krant van Nederland’, terwijl de koppenschreeuwerij in De Telegraaf wordt afgedaan als angstzaaiende riooljournalistiek. Wat de Panama Papers dan ook daadwerkelijk hebben onthuld is dat niet alleen De Telegraaf het nieuws misschien ietsje spectaculairder presenteert dan het werkelijk is.
